Rouwen bij jongvolwassenen

Als je dit leest, wil dit waarschijnlijk zeggen dat je iemand bent verloren waar jij veel om gaf. Ook al is het verlies en het overlijden van een dierbare recent of enige tijd geleden, ermee omgaan kan soms heel verwarrend zijn. Het woord ‘rouw’ klinkt voor jou dus niet vreemd in de oren.

Maar, wat is dat nu rouwen? Hoe uit zich dat bij jou en anderen? En hoe ga jij ermee aan de slag? Dit zijn misschien allemaal vragen waar jij graag wat meer duidelijkheid rond wenst. Snuister eens rond op de website en vind de antwoorden waar jij naar op zoek bent.

Rouwen, wat is dat?

Wanneer je iemand of iets waardevol verliest dan rouw je om wie of wat je verloren bent. Zo kan het zijn dat je iemand die je dierbaar is verliest zoals een (groot)ouder, een broer of zus, een leerkracht of mentor, een buur, een vriend(in), een huisdier, een tante of nonkel, jouw partner, een collega, jouw kind, enz.

Maar rouwen is meer dan dat. Je kan ook rouwen als je verhuist want je verliest je vertrouwde huis, school, vrienden … Als je ouders uit elkaar gaan dan rouw je om je vertrouwde kerngezin dat vanaf dan nooit meer hetzelfde kan zijn. Nog een voorbeeld van rouwen is ziekte. Zo kan het zijn dat jij door langdurig ziek zijn bepaalde dingen niet meer kan doen zoals vroeger wat voor jou dus een verlies is in jouw dagelijks functioneren. Ook het verlies van jouw werk, jouw relatie, jouw land, enz. gaan hand in hand met rouwen om wat er niet meer is.

Rouwen, hoe uit zich dat?

Ook al gaat verlies en rouw hand in hand en krijgt iedereen ooit te maken met verlies, toch rouwt iedereen op zijn of haar unieke, persoonlijke manier. Zo maakt de ene meer ruimte voor het verlies door bewust stil te staan bij de overledene, door herinneringen op te halen enz. Terwijl een ander zich meer focust op herstel, namelijk op het leven dat voortgaat zonder hun dierbare en alle veranderingen die daarbij komen kijken. Het is natuurlijk niet zo zwart-wit. Het is niet dat je bij het verwerken van het overlijden van een dierbare ofwel bezig bent met het verlies ofwel bezig bent met het herstel. Hoe het dan wel in elkaar zit, zit mooi vervat in de metafoor ‘Rouwen is roeien met twee riemen’.

Wanneer je een dierbare verliest, zakt de grond weg onder je voeten en kom je in woelig water terecht. Het vraagt veel energie om je bootje drijvende te houden, laat staan om vooruit te varen. De twee riemen waarmee je roeit, kenmerken elk een dimensie van het rouwproces. Zo spitst de ene riem zich toe op het verlies van jouw dierbare en alles wat daarbij komt kijken, terwijl de andere riem zich focust op het herstel, het leven dat verder gaat zonder jouw dierbare. Om vooruit te gaan met je leven dat getekend is door het verlies, heb je beide riemen nodig.

Als je als roeier steeds dezelfde riem gebruikt, zal je in cirkels draaien. Dit betekent niet dat je beide riemen voortdurend dient af te wisselen. Het roeien verschilt van persoon tot persoon. Sommigen gebruiken op een bepaald moment in hun proces meer de verliesgerichte riem terwijl anderen meer gebruik maken van hun herstelgerichte riem. Dat is allebei oké. Er hoeft geen constant evenwicht te zijn tussen beide riemen, maar het wisselen van riem is op termijn wel nodig om vooruit te gaan. Tijdens je rouwproces slinger je dus heen en weer tussen herstel en verlies en mag je gerust eens langer stilstaan bij één van beide.

We kunnen zeggen dat rouwen een grillig proces is dat zich zowel in jouw gevoelens en gedachten als in jouw gedrag en lichaam tot uiting komt. Dat geldt voor iedereen die rouwt, maar hoe dit tot uiting komt is heel persoonlijk. Geef jezelf de tijd om te rouwen. Als jongvolwassene is het sowieso al niet evident met de vele veranderingen die in jouw leven plaatsvinden (studies, werken, zelfstandig wonen, … ), laat staan dat jouw leven helemaal door elkaar wordt geschud door het overlijden van een dierbare.

Dat is iets wat ik heb geleerd uit dit alles: iedereen heeft een eigen manier om om te gaan met verdriet en gemis en er bestaat geen juiste of foute manier. Het is gewoon belangrijk dat je voor jezelf een goede manier vindt om je verdriet te verwerken en te plaatsen. (Cindy)

Wat doet het met mijn emoties? (gevoelens)

Ik had er heel veel pijn en verdriet bij en was ergens ook opgelucht dat het vechten voorbij was zowel voor haar als voor ons. (Inge)

Bij het overlijden van een dierbare, kan je overspoeld worden door allerlei gevoelens. Zo kan er ongeloof, verdriet, woede, angst, opluchting, eenzaamheid, geluk, machteloosheid, schuld, trots enz. zijn. Misschien voel je soms alles tegelijkertijd of wisselen jouw gevoelens zich heel snel na elkaar af. Maar het kan even goed zijn dat jij iets helemaal anders voelt, of zelfs soms helemaal niks. Als je rouwt, kan het soms zo verwarrend zijn dat je zelf niet meer weet wat je allemaal voelt. Dat kan je misschien afvragen of je wel normaal bent. Weet dan dat wat jij voelt, hoe uiteenlopend het ook kan zijn, allemaal deel uitmaakt van jouw rouwproces en dus helemaal oké is.

Het was al laat, we waren gehaast en hup … hij was weg. “Tot straks” … maar die “straks” is nooit meer gekomen … Dit kon ik mezelf niet vergeven. Dat schuldgevoel betert wel, maar nu is het op verdrietige momenten nog steeds heel moeilijk. (Laura)

Wat doet het met mijn hoofd? (gedachten)

Ook ons hoofd, onze geest kan beïnvloed worden. Je merkt dat je minder goed kan onthouden, dat je zaken door elkaar haalt, dat je trager lijkt te denken enz. Dat komt doordat jouw lichaam veel energie steekt in het rouwen. Je hebt veel energie nodig om om te gaan met het verlies, ‘om staande te blijven’ zeggen ze wel eens. Dit kan jou en jouw hersenen soms moe maken.

Daarnaast kan het ook zijn dat je door het verlies veel vragen hebt die maar blijven rondtollen in jouw hoofd: Wat wil ik studeren? Moet ik gaan werken om financieel verder te kunnen met mijn leven? Waarom is * zo vroeg gestorven? Moet ik nog verder doen met mijn hobby? Hoe zal het zijn zonder * op mijn trouw? Zou ik wel op kot gaan? Ben ik wel klaar om terug naar school te gaan of te gaan werken? …

Ik was meteen helemaal verloren. Want met veel dingen hielp Evy mij. Zij had haar leven echt in de hand, het mijne verliep chaotisch. Nu moest ik het alleen doen. Met daarbij het feit dat er zoveel mensen tegen me zeiden: “Zorg goed voor uw ouders”. Hoe kon dit nu? Ik kon nog niet eens voor mezelf zorgen. (Ilse)

Zoveel vragen die door je heen gaan. Jezelf zo in vraag stellen kan confronterend zijn, maar het is niet abnormaal. Jouw leven is overhoop gehaald op een intense manier zonder dat jij dit gewild hebt. Geef jezelf dus de tijd om tot rust te komen en antwoorden te vinden op jouw vragen. Misschien vind je het antwoord niet, dan kan je altijd eens bij anderen te rade gaan, maar soms kan het ook zijn dat je er nooit een antwoord op zult vinden.

Toen de examens echter voorbij waren, was ik leeg. Ik besloot geen vakantiewerk te doen maar rustig tot mijzelf te komen. Het was een eenzame en moeilijke periode. (Astrid)

Wat doet het met mijn lichaam? (lichaam)

Niet alleen je hoofd en hart, maar gans jouw lichaam kan rouwen om de persoon die er niet meer is. Zo kan het zijn dat jij moeilijk kan slapen of eten, dat jij pijn ervaart in jouw buik, hoofd of spieren, dat je het gevoel hebt dat er een krop in je keel zit of een baksteen in je maag of dat je het soms heel warm of koud hebt. Dat je lichaam niet werkt zoals jij het zou willen is dus niet abnormaal.

Dat je lichaam niet werkt zoals jij het zou willen is dus niet abnormaal. Goed zorg dragen voor jouw lichaam is daarom een belangrijke boodschap. Heb je het gevoel dat het lang blijft aanslepen en maak jij jou wat zorgen? Deel dan jouw bezorgdheid aan iemand waarbij je terecht kan en ga gerust eens langs bij jouw huisarts.

Verandert het mijn gedrag?

Niet alleen wat je denkt en voelt, maar ook hoe jij jou gedraagt kan veranderen sinds het verlies. Misschien ben je sinds het verlies op je hoede voor wat je doet en zegt bij je thuis omdat je jouw ouders niet wil belasten met jouw zorgen en hen geen extra verdriet wil doen. Het kan zijn dat je van buiten laat uitschijnen dat alles goed gaat, maar dit niet matcht met jouw binnenkant.

Je trekt je terug omdat je niet steeds volwassenen rondom jou wilt, maar bij je leeftijdsgenoten heb je soms het gevoel dat je er niet helemaal bij hoort door het verlies. Dat kan ervoor zorgen dat jij je soms eenzaam voelt of dat er spanningen ontstaan in zowel je vrienden- als familiekring. Maar soms wil je ook gewoon eens helemaal alleen zijn.

Soms heb je wel nood aan aandacht, aan iemand die aanwezig is en jou vraagt hoe het met je gaat. Misschien ben je jezelf niet helemaal bewust van hoe je jouw noden laat weten aan een ander of weet je in het algemeen niet hoe je dit aan iemand moet duidelijk maken. Het opkroppen en het uitblijven van aandacht van de omgeving kan bij jou misschien zorgen voor een woede-uitbarsting, voor opstandig gedrag, een plotse intense huilbui … Maar dat kan natuurlijk ook tot stand komen door andere redenen.

Kortom, het kan goed zijn dat jij misschien wel eens verschiet van jouw eigen reactie, hoe deze veranderd is en heb je misschien het gevoel geen controle hierover te hebben. Sta dan na zo’n verrassende reactie even stil bij wat er gebeurd is en denk voor jezelf eens na wat voor jou een trigger was om zo te reageren.

Rouwen, hoe pak ik dat aan? (doen)

Rouwen uit zich bij iedereen anders; zo zijn er meerdere manieren hoe jij met jouw gevoelens, gedachten, herinneringen en verlangens aan de slag kan gaan. Wat jou helpt als je het moeilijk hebt, werkt misschien niet bij een ander en omgekeerd. Het is dus een kwestie van op zoek gaan naar jouw eigen persoonlijke hulpmiddeltjes die de pijn, het verdriet en het gemis door het overlijden van een dierbare op dat moment dragelijk maken.

Misschien doet het jou deugd wanneer jij met een steunfiguur kan praten. Dat kan iemand uit je gezin, familie, vriendenkring zijn, maar het kan ook een docent of mentor, leerlingbegeleider, scoutsleidster, priester, imam, jouw partner of collega zijn. Ook een gesprek met een hulpverlener, anoniem via chat, e-mail of telefoon kan even goed voor een opluchting zorgen. Ook het praten tegen de overledene, de sterren, een knuffelbeer … kan helpend zijn, net als het delen van je verhaal met leeftijdsgenoten die ook een dierbare verloren. Hen noemen we lotgenoten.

In het begin ging ik bijna elke dag naar het kerkhof. Ik dacht toen dat ik daar echt dicht bij hem was. Nu is het heel anders. Ik ga erheen als ik er behoefte aan heb, want hij is overal bij mij. Ik babbel veel over hem en ook tegen hem. Ik bekijk veel foto’s van hem. (Nina)
Na ongeveer een jaar ben ik bij de praatgroep van Missing You terechtgekomen. Het was lastig in het begin. Het haalt heel veel emoties op, net zoals het schrijven van deze getuigenis, maar ik ben enorm blij dat ik het gedaan heb. Dit zijn voor mij allemaal stappen in mijn verwerkingsproces, en stap voor stap zal het beter gaan. Maar ik denk niet dat het ooit helemaal over zal gaan … (Marianne)

Praten over alles wat in je omgaat kan soms een te grote opgave zijn, maar het kan evengoed dat je er gewoon geen behoefte aan hebt. Dan kan creatief bezig zijn een helpend alternatief zijn. Uit jezelf in muziek, schilderen, schrijven, boetseren, tekenen, enz.

Ook beweging kan wonderen doen: ga lopen, fietsen, wandelen of leef je uit in jouw sportclub.

Is dit allemaal wat te actief voor jou? Dan kan je op zoek gaan naar muziek, films, boeken of gedichten die jou troost bieden.

Ik schrijf ook soms gedichten over haar en over mijn verlies. Ik probeer creatief bezig te zijn om mijn verdriet te uiten en er zo voor te zorgen dat mama méér is dan een herinnering. Ze speelt nog altijd actief mee in mijn leven, ze is een belangrijk deel van mezelf en ze zal dat altijd blijven. (Eline)

Ik probeer ook enkele zaken die mijn papa in zijn leven deed ook te doen. Zo was mijn papa een jogger, een loper. Ikzelf doe dit ook heel graag en voel me op die momenten wat verbonden met mijn papa. Dat voelt goed aan. (Michiel)

Sommigen hebben hun eigen ritueel om de persoon die gestorven is te herdenken waardoor ze zich verbonden voelen met wie ze moesten laten gaan. Durf op zoek te gaan naar jouw persoonlijk ritueel dat jou doet stilstaan bij het verlies en jou vanbinnen verwarmt. Denk bijvoorbeeld aan het branden van een kaarsje bij een foto, het luisteren naar zijn of haar favoriete muziek, een bloemetje leggen op het graf, …

Ik had er ook nood aan om dingen te doen en de herinnering aan onze broer levendig te houden en zin te zoeken achter zijn dood. Samen met mijn zus hebben we een website voor hem gecreëerd waarop mensen een boodschap kunnen achterlaten. Naar aanleiding van zijn 1-jarig overlijden hebben we ook een gedenkenis in elkaar gestoken voor de vrienden en familie. Dit en vooral het praten hebben me er bovenop geholpen. (Cindy)

Tot slot zijn er mensen die graag op een andere, actieve manier betekenis willen geven aan het verlies door zelf de handen uit de mouwen te steken en zich te engageren als vrijwilliger bij een organisatie of goed doel dat aansluit bij wie de persoon was of bij de reden van het overlijden. Bijvoorbeeld het Kankerfonds steunen, een buddy zijn van een verkeersslachtoffer, op zoek gaan naar bloeddonoren … Ook Missing You bestaat voor een groot deel uit vrijwilligers die iemand belangrijk verloren zijn.

Wanneer hou ik op met rouwen? (toekomst)

Misschien vraag je je wel eens af wanneer deze moeilijke periode voorbij is, of stel jij jezelf de vraag of je wel normaal bent omdat je een jaar na het overlijden van een dierbare het gevoel hebt dat je het nog steeds heel zwaar hebt.

Nee, het is niet abnormaal dat jij na maanden of jaren nog verdriet en gemis voelt. Ook al doe je zo hard je best en zeggen sommige mensen ‘Ben je er nu nog niet overheen?’, je kan nog een lange tijd intense gevoelens ervaren.

Iedereen gaat er precies zo vlug over en het leven gaat gewoon verder. Wij moeten proberen, stap voor stap, met vallen en opstaan, er te geraken. Het gemis blijft. (Nina)

Rouwen doe je eigenlijk levenslang, je leven is vanaf nu een leven zonder jouw dierbare en in dat verdere leven ga jij op zoek naar een andere manier om jullie liefde, jullie band vast te houden in plaats van deze persoon te vergeten of los te laten.

Ook al kent rouwen geen eindpunt, toch zal je doorheen de tijd merken dat het gemis, de pijn en het verdriet minder vaak en intens aanwezig zijn en dat je meer plaats kan maken voor het verdere leven en de mooie herinneringen. Uiteraard kan het voorvallen dat je na lange tijd plots weer overspoeld wordt door intens verdriet bv. tijdens je diploma-uitreiking, tijdens de reis die jullie samen deden, op het moment dat je trouwt of kinderen krijgt, … Op deze momenten krijgt je verlies weer een andere betekenis en ga je het opnieuw gaan verwerken of ‘herrouwen’. Maar ook bepaalde geuren, plaatsen of activiteiten kunnen jou plots terug meesleuren naar het verlies en de moeilijke emoties die hiermee gepaard gaan.

De dag dat ik mijn diploma kreeg als leerkracht lager onderwijs, was voor mij heel zwaar. Dit was een dag waar ons mamske heel trots zou zijn geweest op mij en hier voelde ik dan ook meer dan ooit het gemis. Zij was zo trots op haar ‘juffrouwke’ en nu kon ze het niet meer zelf vertellen. Als je daarbij iedereen van je klas ziet met de trotse ‘ouders’ aan hun zij, ben je even boos. Waarom nou net ik? (Tinne)

Hoe rouwt mijn gezin? (gezin)

Soms sterft er iemand die belangrijk was voor je hele gezin; dat kan een familie- of gezinslid, een buur, kennis of vriend(in) van het gezin zijn. Iedereen onder jullie is dezelfde persoon verloren, maar in het gezin kunnen verschillen en gelijkenissen zijn in hoe jullie omgaan met het verlies. Misschien heb je het gevoel dat iedereen elkaar goed begrijpt en zo goed mogelijk steunt, maar soms is dit niet het geval. Misschien heb je het gevoel dat hoe jij omgaat met jouw verlies helemaal anders is dan hoe jouw mama, papa, broer, zus of partner hiermee omgaan terwijl jullie toch allemaal hetzelfde hebben meegemaakt . Je hebt de indruk dat niet iedereen elkaar begrijpt, wat jou een boos, bang, verdrietig of eenzaam gevoel kan geven.

Ik voelde me alleen. Mijn ouders hadden elkaar, mijn andere broer had zijn vriendin. Maar ik had niemand om steun bij te zoeken. (Kasper)

Niet alleen hoe jullie denken over het verlies kan verschillen, maar ook hoe jullie hiermee omgaan. De ene gaat veel werken of spendeert veel tijd op school of in een hobby, terwijl een ander juist gas teruggeeft en misschien zelfs bijna niks meer onderneemt. Sommigen willen veel praten of wenen vaak, terwijl anderen een gesprek ontlopen en liever met iets anders bezig zijn, …

Ikzelf ben veranderd door wat er gebeurd is. Mensen bekijken je anders en jij kijkt anders naar de wereld en gedraagt je anders. Maar ook binnen ons gezin veranderden de relaties. Mijn broer en moeder sloten zich af voor mij en het hele huishouden viel op mijn schouders. (Melina)

Je kan dus in je gezin veel of weinig verschillen hebben in ieders manier van rouwen. Dit kan soms leiden tot moeilijke situaties. Soms komen er ruzies van of hangt er een negatieve sfeer in huis. Toch kan het ook helemaal anders zijn; zo kan het verlies ook mensen dichter bij elkaar brengen. Zowel binnen jullie gezin als tussen vrienden, collega’s …

We hebben ook geleerd om meer te genieten van elkaar als familie en om samen dingen te doen; we zijn zo kwetsbaar geworden en zeggen daarom ook vaker hoe graag we elkaar zien en hoe belangrijk we zijn voor elkaar. (Cindy)

SPREAD THE LOVE